Ernest Bryll - poeta, prozaik, dramaturg, dziennikarz, krytyk filmowy, dyplomata,
ambasador RP w Irlandii (1991-1995). Tłumacz z języka irlandzkiego,
czeskiego i jidysz, autor tekstów piosenek (m.in. "Peggy Brown", "A te
skrzydła połamane"). Członek Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, polskiego i
irlandzkiego PEN Clubu, a także SEC (Society of European Culture).
Urodził się 1 marca 1935 roku w Warszawie. Zmarł 17 marca 2024 roku. Miał 89 lat.
Kawaler Orderu Irlandzkiego Rodu Królewskiego O'Conor (1995) oraz Krzyża Komandorskiego Orderu Odrodzenia Polski (2006). Otrzymał wiele nagród literackich, poczynając od Nagrody im. W. Broniewskiego w dziedzinie poezji (1964), a na Nagrodzie Miasta Stołecznego Warszawy (2009) kończąc.
W 1956 roku ukończył polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim. Od roku 1954 współpracował jako dziennikarz z pismami takimi, jak "Po prostu", "Sztandar Młodych", "Współczesność", "Miesięcznik Literacki".
Debiutował jako poeta "Wigiliami wariata" (1958), jednak znany stał się dopiero dzięki trzeciemu tomikowi "Twarz nieodsłonięta" (1963). Odrębność Brylla wyznaczyła tematyka utworów: interesowały go różne postawy wobec polskiej historii, rozważania nad rolą Polski w Europie, ocena charakteru narodowego i narodowych przywar – czyli tradycyjnie pojęta problematyka społeczno-obywatelska, podejmowana jeszcze przez literaturę staropolską (choć widoczne są też inspiracje Norwidowskie). Związki z tradycją podkreślał stylizacją językową, nie wahając się przed użyciem rubasznych określeń, pochodzących z dawnego języka bądź z mowy ludowej (ucapić, domacać się, sknocić). Bryll polemizował przy tym z silną w Polsce tradycją romantyczną: atakował kult ofiarnictwa, czczenie spraw przegranych i brak trzeźwego praktycyzmu.
Dobry przykład stanowi tu znany wiersz "Wciąż o Ikarach głoszą...". Nawiązując do obrazu Brueghla, na którym nikt nie zwraca uwagi na tonącego po upadku Ikara, Bryll przyznaje słuszność takiej postawie. Godnym uwagi powinien być raczej Dedal, który osiągnął zamierzony cel. Również w utworze "Lekcja polskiego – Słowacki", poeta krytykuje romantyczny patriotyzm i nawiązując do "Kordiana" wygłasza pochwałę działania: "ojczyzna nasza – także przez cieślę sklecona, / niezdarna w swych granicach jak niezwrotny korab, / kołysząca się nazbyt i jak zawsze chora / czeka tych, co potrafią płynąć, zabić - nie mdlejących / u progu sypialni carskiej". Relacji między Polską a Europą dotyczy zaś choćby wiersz "Turystyka". Traktuje on o daremności oczekiwania, że tragizm polskiej historii zostanie zrozumiany przez obcych; zrozumienie musimy zostawić samym sobie, a oceniani będziemy według kryteriów właściwych przewodnikom turystycznym.
Jak widać poezja Brylla ma często charakter gryzącej satyry czy gorzkiego żartu. Przykładowo wiersz "Ta nienawistna miłość..." drwi z elementów kultury elitarnej pielęgnowanej na magnackich dworach, oderwanej od życia społeczeństwa w ubogim i ciemnym kraju. Z kolei w wierszu "Z Lenartowicza" wykpiony zostaje zaściankowy ideał cnót parafialno-regionalnych, ta swoista odmiana współczesnego sarmatyzmu, w którym wyraża się nasz kompleks niższości wobec "uczonej" Europy.
Projekt Brylla przeciwstawiał romantycznym mrzonkom trzeźwy, plebejski praktycyzm, a ludową krzepę stawiał naprzeciw "pańskiej" delikatności. Moralność plebejska jest przy tym moralnością słabego, zmuszonego niekiedy uciec się do podstępu, by oszukać silnych (tak reinterpretowana jest np. legenda o Popielu zjedzonym przez myszy w wierszu "Zapiski").
Pochwała chłopskiej przebiegłości, udawanej pokory i skrywania uczuć wydała się niektórym gorsząca; afirmacji takich cnót sprzeciwiali się m.in. Tomasz Burek czy Stanisław Barańczak. "Chłopski wallenrodyzm" budził nieufność również dlatego, że w końcu lat 60. Bryll uchodził za pisarza pro reżymowego. W "Prywatnych obowiązkach" (1972) Miłosz uznał wystawianą wówczas sztukę "Rzecz listopadowa" za jeden z przejawów "zniewolenia" przez komunizm, gdyż skrajnie pesymistyczne ujęcie sytuacji Polski w utworze wykluczało wszelką perspektywę buntu. Wydaje się jednak, że uwadze krytyka uszła ironia i sarkazm autora sztuki, a także często przez niego stosowany chwyt literacki – tzw. liryka roli, w której postać mówiąca w wierszu niekoniecznie wyraża poglądy autora.
Później krytyka zastanej rzeczywistości przyjęła u Brylla nieco inny kierunek. W tomie wierszy "Sadza" (1982, utwory z lat 1979-80) poeta przeprowadził rozrachunek z własną ZMP-owską młodością. Przedstawiając szarą, beznadziejną egzystencję człowieka pracy w Polsce (tandetne budownictwo, kolejki w sklepach, zmęczonych i rozdrażnionych ludzi), postawił ponadto tezę, że właśnie ten stan doprowadził do przemiany świadomości, która zaowocowała wydarzeniami sierpniowymi i powstaniem "Solidarności".
Bryll pracował jako kierownik literacki Teatru Telewizji (1963-1967), zespołu filmowego Kamera (1967-1968) oraz Teatru Polskiego w Warszawie (1970-1974). W latach 1974-1978 pełnił funkcję dyrektora Instytutu Kultury Polskiej w Londynie. Po powrocie do Polski przez pewien czas związał się ściślej ze Śląskiem: wykładał na wydziale filmu Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach (1978-1979) oraz był kierownikiem artystycznym zespołu filmowego Silesia w Katowicach (1978-1983).
Po wprowadzeniu stanu wojennego Bryll wystąpił z PZPR. Wydał dwa tomiki wierszy w drugim obiegu, a jego sztukę "Wieczernik", osnutą na motywach ewangelicznych, grano w kościołach. Już wcześniej tworzył zresztą widowiska słowno-muzyczne, wykorzystując wątki ludowe i regionalne. Najpopularniejsze z nich to uwspółcześniona pastorałka "Po górach, po chmurach" oraz góralsko-zbójnickie "Na szkle malowane".
Dramaty, oratoria, musicale, sztuki telewizyjne (daty wystawienia lub publikacji):
- "Ballady lipieckie", 1967;
- "Żołnierze", 1968;
- "Rzecz listopadowa", 1968;
- "Kurdesz", 1968;
- "Po górach po chmurach", 1969;
- "Na szkle malowane", 1970;
- "Kto ty jesteś", 1971;
- "Wołaniem wołam cię", 1972;
- "Zagrajcie nam dzisiaj...", 1973;
- "Doświadczyński", 1978;
- "Słowik", 1978;
- "Ballada łomżyńska", 1978;
- "Kolęda-Nocka" (musical, złota płyta), 1980;
- "Wieczernik", 1984;
- "Dybuk", KOS, Warszawa 1988;
- "Tristan", 1996;
- "Cyrano", 1997;
- "A kto się odda w radość", 1998;
- "Wołał nas Pan", 1999;
- "Bo duszę ma nasz dom", 2004;
- "Przejście przez morze", 2005;
- "Jajokracja", 2007.
Prześlij komentarz